لوئیز فنر | عضو هیئت تحریریه
واشنگتن- به گفتۀ یک آمریکایی طرفدار محافظت از حیات وحش که پژوهش های وی در ایران در اواخر دهۀ •۱۹۶ به جلب توجه بین المللی به اهمیت محل تالابهای ایران به عنوان زیست گاه[حیات وحش] یاری داد، ایران می تواند از بابت نقشی که در پیدایش نخستین موافقتنامۀ بین المللی برای محافظت از تالابهای جهان ایفا کرد بر خود ببالد.
دیوید فرگوسن که از •۱۹۶ تا •۱۹۷ در ایران به سر برد و سرپرستی طرح هایی را برای شمارش مرغان آبی و نشانه گذاری آنها (قراردادن نوارهای شناسنده بر پاهاشان) و نیز تهیۀ فهرست از تالابهای کشور را به عهده داشت گفت “این نکته مورد تأیید قرار گرفت که ایران از نظر وجود مرغان آبی، تالابها و بسیاری دیگر از منابع مهم، مکان با اهمیتی است. ” او به عنوان داوطلب سپاه صلح مشاور شورای شکاربانی، یک گروه دولتی برای نظارت بر شکار و محافظت از انواع شکارها و اقامتگاه های آنها، بود و سپس به ادارۀ شکار و ماهی ایران پیوست.
ایران داده هایی را در رابطه با مرغان آبی و تالابهای خود در اختیار گروه های بین المللی در زمینۀ محافظت از تالابها، مانند دفتر پژوهش دربارۀ مرغان آبی (IWRB که اکنون تالابهای بین المللی نامیده می شود) قرار می داد. فرگوسن گفت: “از کشورهای دیگر اطلاعات چندان زیادی خارج نمی شد، و همین امر علاقه آنها را بر انگیخت.”
به گفتۀ او، اسکندر فیروز، عضوی از شکاربانی که بعدها در رأس ادارۀ شکار و ماهی قرار گرفت، سهم بسزایی در پشتیبانی از مشارکت ایران در کوششهای آغاز شده از جانب اروپا با هدف محافظت از تالابها داشت.
در ۱۹۷۱ رامسر، تفرجگاهی که در کرانۀ دریای خزر قرار دارد میزبانی نشستی از نمایندگان گروه های محافظت از تالابها را با شرکت ۱۸ کشور به عهده گرفت. در آن نشست “کنوانسیون محافظت از تالابهای دارای اهمیت بین المللی، بویژه مرغان آبی” که بیشتر با عنوان”کنوانسیون رامسر” شهرت دارد، به تصویب رسید. (کنوانسیون، هنگامی که کشورهای بیشتری با آن موافقت کردند، قوت اجرایی یافت.)
بنا به اظهار فرگوسن، برخی از شرکت کنندگان از دریاچۀ پریشان و دشت ارژن، مجتمعی در استان فارس دیدن کردند و “به طور مطبوعی از تنوع و وسعت دریاچه ها، باتلاقها و زنجیرۀ کوهها تحت تأثیر قرار گرفتند.
کشورهایی که به کنوانسیون پیوستند در مورد تضمین استفادۀ معقول از تالابها که از آنها به عنوان “تالابهای دارای اهمیت بین المللی” نام برده اند اتفاق نظر دارند. •۱۶ کشورکه محافظت از حدود به ۲,000 مکان را با وسعت ۱۹۲ میلیون هکتار تأمین می کنند، به کنوانسیون پیوسته اند. در ایران 24 مکان تحت محافظت کنوانسیون رامسر قرار دارند.
دربارۀ تالابها
تالابها محیط زیست و آب برای انواع بی شماری از گیاهان و حیوانات تأمین و به عنوان سپری در برابر سیل ها و آب و هوای بسیار ناملایم عمل می کنند و موجب تصفیۀ راه آبها از آلودگی می شوند. تالابها ازجنبه های دیگری، از جمله جلب جهانگرد دارای ارزش هستند.
فرگوسن خاطرنشان ساخت که تالابها به سبب طبیعت مهاجرت [پرندگان] منابعی جهانی به شمار میروند. محافظت از تالابها که به عنوان پرورشگاه و محل سکونت زمستانی مورد استفاده قرار دارند حائز اهمیت است، ولی از دیگر نظر ها نیز ممکن است اهمیت داشته باشند. بنا به گفتۀ او: “گاهی اوقات پرندگان نیاز دارند پایین بیایند، استراحت و تجدید قوا کنند.” مکانی که تالاب در آن قرار دارد ممکن است برای “مدت بسیار کوتاهی از سال اهمیت داشته باشد. حفظ آن تالاب فقط برای همان منظور واقعا مهم است.”
بسیاری از انواع مرغان آبی از روسیه به خاومیانه مهاجرت می کنند و برخی از آنها مهاجرت خود را به سوی هند و آفریقا ادامه می دهند. فرگوسن گفت که ایران به سبب موقعیت و جغرافیای خود “مکان بسیار مهمی در رابطه با مرغان آبی مهاجر و محافظت از تالابها شمرده می شود.” بنا به اظهارمقامات وابسته به “تالابهای بین المللی”، چندین میلیون مرغ آبی برای گذراندن زمستان از تالابهای ایران استفاده می کنند و شاید به همان تعداد از پرندگان از تالابها به عنوان مرحله ای از راه خود به سوی اقامتگاه ها زمستانی دورتر در جهت غربی یا جنوب شرقی و بازگشت از آن سود می جویند.
فرگوسن گفت ، بعد از این که ایران را ترک گفت، تا چندین سال به حمایت از کوشش های مربوط به محافظت از تالابها ادامه داد. او برای مدت کوتاهی در ۱۹۷۶ با گروهی از ادارۀ خدمات ماهی و حیات وحش ایالات متحده برای پژوهش دربارۀ یک مرغ مهاجر به نام هوبارا، به ایران بازگشت. نخستین فرزند فرگوسن که یک دختر است در ایران به دنیا آمد. (همسر او آمریکایی است). او هنوز کمی فارسی صحبت می کند.
فرگوسن می گوید، با آنکه تنها چهارسال درایران کارکرد، این تجربه زندگی او را دگرگون ساخت. او از پژوهش های خود در ایران برای دریافت دانشنامۀ کارشناسی ارشد در رشتۀ حیات وحش و محافظت در دانشگاه ایالتی کلرادو سود جست. پایان نامۀ او زیر عنوان “مکانهای اقامت زمستانی، استراحتگاه و جفت گیری مرغ آبی در زمینهای کم ارتفاع جنوب غربی دریای خزر” به صورت یک کارتحقیقی انتشار یافته است.
