لوئیس فینر | عضو هیئت تحریریه
واشنگتن – اسکندر فیروز به پیشگامی جنبش محیط زیست در ایران در سالهای دهه ١۹۶٠ کمک کرد و نقش مهمی را در وضع لوایح بین المللی برای محافظت از تالاب های جهان ایفاء نمود. اما امروز در ایران، بسیاری از تالاب ها در معرض خطر قرار دارند، دریاچه ها در حال خشک شدن و زیستگاه های طبیعی رو به نابودی هستند.
فیروز، بنیانگذار و رئیس سابق سازمان حفاظت محیط زیست ایران در مصاحبه ای گفت: “برای تولید برق و حمایت از کشاورزی فشرده، سدهایی احداث شدند، بدون اندیشه درباره عملی بودن آنها، چه رسد به این که در مورد تاثیر آنها بر محیط زیست تامل گردد.”
او گفت، در بسیاری از مکان ها، “دریاچه ها خشک و به زمینهای بیابانی تبدیل شده اند.”
فیروز گفت، بسیاری از ایرانیان، به خصوص جوانان، از خسارت وارده به محیط زیست و حیات وحش آگاهی دارند، و نیز اشاره کرد که احداث بزرگترین سد در خوزستان به دلیل رسوبهای نمکی ای که ممکن است به رودخانه کارون در جنوب غربی ایران جاری کند، به شدت مورد انتقاد قرار گرفته است. رسانه های بین المللی از کاسته شدن آب و خشک شدن قریب الوقوع دریاچه ارومیه در شمال غربی کشور گزارش می دهند.
فیروز گفت، در سال ١۹۷١، تعداد اندکی زیست شناس آموزش دیده در زمینه حیات وحش وجود داشتند. “چیزی به نام “بوم شناسی” (اکولوژی) در ایران، و در واقع در بیشتر کشورها وجود نداشت. جنبشهای محیط زیست تنها در ایالات متحده و اروپا شروع به تحرک کرده بودند.
شرایط تغییر کرده اند. فیروز گفت امروز، ایرانی ها “سعی می کنند دولت را به انجام کار صحیح ترغیب کنند، “و بسیاری از جوانان ایرانی به مطالعه در زمینه محافظت و مدیریت محیط زیست مشغولند. اشتیاق آنان شگفت انگیز و جالب توجه است.”
ایران زمانی در زمینه حفاظت از تالاب ها پیشگام بود
فیروز در سال ١۹۵۶، کانون شکار ایران را به همراهی گروهی از علاقه مندان به شکار، از جمله منوچهر ریاحی، که نخستین دبیر کل آن بود، تاسیس کرد. این نهاد در صدور مجوز برای ماهیگیری و شکار موفق بود. اگرچه فیروز به عنوان شکارچی کار خود را آغاز کرد، به تدریج عشق به طبیعت در او رشد یافت، اشتیاقی که او آن را “چیزی که به نظر می رسید بخشی از ساختار ژنتیک من باشد،” یاد می کند.
فیروز به سبب نارساییها و ضعف قانون کانون شکار، در تدوین لایحه جدیدی با سایر اولیای کانون همکاری مستمر داشت و سرانجام خود برای دفاع از آن لایحه در مجلسین(سنا و نمایندگان) حضور یافت. بدین ترتیب سازمان شکار بانی و نظارت بر صید در سال ١۹۶۷ تاسیس شد. این قانون از لحاظ اقدامات اجرایی و تخصصی مربوط به حیات وحش و ایجاد مناطق تحت حفاظت، از جمله تالابها، بسیار رضایتبخش بود.
او گفت: “باید تاکید شود که سواحل دریای خزر و تالابهای مختلف ایران، بخش اصلی مسیر مهاجرت پرندگان آبزی را در این قسمت از جهان – پرواز-راه سیبری به آفریقا – تشکیل می دهند.
پس از این، سازمان درباره مطالعات مربوط به پرندگان مورد بحث و حلقه گذاری گونه های مختلف خود با نهادهای بین المللی مختلف و همسایه بزرگ، اتحاد جماهیر شوروی، مرتب در تماس بود. بی شک ایران در زمینه حفاظت از حیات وحش و محیط زیست در خاور میانه و آسیای جنوب غربی به طور چشمگیری پیشگام بود.
فیروز از خدمات دیوید فرگوسون، یکی از بیولوژیستهای آمریکایی حیات وحش که به همراه سپاه صلح به ایران آمده بود، استفاده کرد. فرگوسون در تلاش های صورت گرفته برای شمارش و حلقه گذاری پرندگان و نیز پژوهشهای مربوطه، کارمند سودمندی بود برای سازمان شکاربانی و نظارت بر صید بود.
فرگوسون در مصاحبه ای گفت، [اطلاعات] زیادی از کشورهای دیگر منطقه دریافت می شود. مشخص بود که ایران نقش مهمی در ارتباط با پرندگان آبزی مهاجر و حفاظت از تالاب ها ایفا می کند.”
کنواسیون رامسر
در اویل سال ١۹۷١، به سبب پیشرفت و اقدامات موثر ایران در زمینه تالابهای خود، در کنفرانس تکنیکی فنلاند اظهار تمایل شد که ایران میزبانی یک نشست بین المللی در خصوص محفاظت از تالاب ها را بر عهده گیرد. فیروز ریاست این نشست را، که در رامسر در حاشیه دریای خزر، برگزار شد بر عهده گرفت. برای به نتیجه رسیدن آن، سال ها مذاکره انجام گرفته بود. در آنجا، متن نهایی “کنواسیون حفاظت از تالاب های مهم بین المللی” که به عنوان کنواسیون رامسر شناخته می شود، مورد تصویب قرار گرفت.
این کنوانسیون نزدیک بود به ثمر نرسد. اگر به خاطر وجود و تلاشهای فیروز نبود، به نظر می آمد اختلافات سیاسی میان اتحاد جماهیر شوری و بیشتر کشورهای دیگر در مورد شرکت آلمان شرقی در آن کنوانسیون، دیگر بار به شکست در تصویب کنوانسیون منجر گردد. فیروز طی صرف شامی طولانی با “دنیسوف”، نماینده اتحاد جماهیر شوروی، در صدد بود او را متقاعد کند که امور زیست محیطی، و لذا کنوانسیون مورد اشاره، برای همه مردم دنیا دارای اهمیت اند و نباید گذاشت سیاستهای منطقه ای باعث شکست آن شوند. سرانجام در پایان این شام، که تا پس از نیمه شب به طول کشید، او به دنیسوف گفت راه دیگری هم هست که هم دنیسوف سیاست کشور خود را حفظ کند و هم کنوانسیون به تصویب برسد، و آن درج درخواست اتحاد جماهیر شوروی در سند نهایی کنوانسیون بود.
فیروز می گوید، صبح روز بعد “فضای ناامیدی در تمام سالن احساس می شد. همه فکر می کردند که بار دیگر توافقی حاصل نخواهد شد.”
او می افزاید، “آنگاه دنیزوف اعلام کرد که اتحاد جماهیر شوروی کنواسیون تالاب ها را امضاء خواهد کرد (و موارد مخالفت خود را در پیمان نهایی اعلام خواهد داشت). فیروز گفت: “تیرگی موجود تبدیل به شعف فراوان شد. هیاتهای شرکت کننده که تحت تاثیر قرار گرفته بودند، انتظار چنین چیزی را نداشتند.”
در سال ١۹۷١، فیروز به عنوان رئیس سازمان حفاظت محیط زیست تعیین شد، سمتی که او برای شش سال بر عهده داشت. او گفت یکی از افتخارات وی ایجاد سیستم مناطق تحت حفاظت در ایران است که شامل بیشتر تالاب ها می شد. او گفت: “برخی از این مناطق در کشور ما در میان بهترین ها در جهان به شمار می روند.”
ایران ۲۴ “تالاب با اهمیت جهانی” را بر اساس کنوانسیون رامسر مشخص ساخته است. فیروز گفت، اما بسیاری از آنها در حال خشک شدن هستند. تا آنجایی که من می دانم، آنها به تالاب هایی بدون اهمیت چندانی تبدیل شده اند.”
کنوانسیون رامسر با شرکت ١۶۲ عضو قرارداد از ۶ تا ١۳ ژوئیه در بوخارست، رومانی برگزار خواهد شد. نمایندگان ایران در این کنفرانس حضور خواهند داشت. فیروز گفت، امیدوار است “به نمایندگان ایران در مورد محافظت از محیط زیست و وظایف آنها گوشزد شود.”
او گفت، پرندگان مهاجر هیچ مرزی نمی شناسند. “اگر کشورها برای محافظت از تالاب ها با یکدیگر همکاری نکنند، این زنجیره شکسته می شود و ما میراث غیر قابل جایگزین و حیاتی طبیعی را از دست خواهیم داد.”
برای کسب اطلاعات بیشتر به “ایران در سال ١۹۷١ در کنوانسیون تالاب ها پیشگام بود” و تارنمای کنوانسیون رامسر مراجعه کنید. فهرستی از تالاب های مهم بین المللی در تارنمای کنوانسیون رامسر در دسترس است.
